Biên lợi nhuận gộp là gì? Ý nghĩa, công thức và cách tính chi tiết

Biên lợi nhuận gộp là gì? Đây là một trong những chỉ số tài chính quan trọng giúp doanh nghiệp đánh giá hiệu quả kinh doanh và khả năng sinh lời. Hiểu rõ cách tính và ứng dụng chỉ số này giúp các nhà quản lý tối ưu hóa lợi nhuận và nâng cao lợi thế cạnh tranh trên thị trường. Cùng OPES tìm hiểu chi tiết chỉ số này ngay sau đây.

1. Biên lợi nhuận gộp là gì?

Biên lợi nhuận gộp hay tỷ suất lợi nhuận gộp (Gross Profit Margin - GPM) là tỷ lệ phần trăm thể hiện phần doanh thu mà doanh nghiệp giữ lại sau khi trừ đi các chi phí trực tiếp trong quá trình sản xuất. Các chi phí đó bao gồm như nguyên vật liệu, nhân công trực tiếp và các chi phí sản xuất khác. 

Về mặt định nghĩa, biên lợi nhuận gộp khác với lợi nhuận gộp ở chỗ: lợi nhuận gộp là con số tuyệt đối (đơn vị tiền tệ), trong khi biên lợi nhuận gộp là tỷ lệ phần trăm cho phép so sánh hiệu quả kinh doanh giữa các doanh nghiệp hoặc qua các thời kỳ khác nhau. Chỉ số này cho biết với mỗi đồng doanh thu thu được, doanh nghiệp tạo ra được bao nhiêu đồng lợi nhuận gộp sau khi đã trừ đi giá vốn hàng bán.

Hiểu rõ biên lợi nhuận gộp giúp nhà phân tích đưa ra quyết định chính xác hơn

2. Ý nghĩa của biên lợi nhuận gộp

Biên lợi nhuận gộp đóng vai trò then chốt trong việc đánh giá hiệu quả hoạt động và định hướng chiến lược phát triển của doanh nghiệp. Chỉ số này mang lại những giá trị quan trọng sau:

2.1. Đánh giá hiệu quả hoạt động doanh nghiệp

Thông qua biên lợi nhuận gộp, nhà quản lý có thể nhanh chóng đánh giá được doanh nghiệp đang hoạt động có hiệu quả hay không. Chỉ số này phản ánh trực tiếp khả năng kiểm soát chi phí sản xuất và tối ưu hóa quy trình vận hành.

Khi biên lợi nhuận gộp ổn định hoặc có xu hướng tăng, điều này cho thấy doanh nghiệp đang quản lý tốt chi phí đầu vào và có khả năng duy trì lợi thế về giá. Ngược lại, nếu chỉ số này sụt giảm, cần xem xét lại quy trình sản xuất, nguồn cung nguyên liệu hoặc chiến lược định giá.

2.2. So sánh với đối thủ & ngành

Các nhà đầu tư và ngân hàng thường sử dụng chỉ số này để đánh giá khả năng sinh lời và rủi ro tín dụng. Doanh nghiệp có biên lợi nhuận gộp cao hơn trung bình ngành thường được đánh giá có lợi thế cạnh tranh mạnh về công nghệ, quy trình sản xuất hoặc thương hiệu. Điều này giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận nguồn vốn với lãi suất ưu đãi và thu hút được các nhà đầu tư chiến lược.

>>> Xem thêm: Tài sản lưu động là gì? phân loại, công thức tính kèm ví dụ

3. Công thức tính biên lợi nhuận gộp

3.1. Công thức tính chuẩn

Biên lợi nhuận gộp được tính theo công thức sau:

Biên lợi nhuận gộp = (Lợi nhuận gộp / Doanh thu thuần) × 100%

Hoặc có thể viết lại:

Biên lợi nhuận gộp = ((Doanh thu thuần - Giá vốn hàng bán) / Doanh thu thuần) × 100%

Trong đó:

• Doanh thu thuần: Tổng doanh thu từ bán hàng và cung cấp dịch vụ sau khi trừ các khoản giảm trừ như hàng trả lại, chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán.

• Lợi nhuận gộp: Phần chênh lệch giữa doanh thu thuần và giá vốn hàng bán.

• Giá vốn hàng bán: Bao gồm chi phí nguyên vật liệu, nhân công trực tiếp và các chi phí sản xuất trực tiếp khác.

3.2. Ví dụ thực tế cách tính

Để minh họa cách tính biên lợi nhuận gộp, xét ví dụ sau:

Công ty XYZ chuyên sản xuất thiết bị điện tử có các chỉ số tài chính năm 2024:

• Doanh thu bán hàng: 2.000 tỷ đồng.

• Hàng bán bị trả lại: 50 tỷ đồng.

• Chiết khấu thương mại: 30 tỷ đồng.

• Chi phí nguyên vật liệu: 800 tỷ đồng.

• Chi phí nhân công trực tiếp: 300 tỷ đồng.

• Chi phí sản xuất khác: 200 tỷ đồng.

Bước 1: Tính doanh thu thuần Doanh thu thuần = 2.000 - 50 - 30 = 1.920 tỷ đồng.

Bước 2: Tính giá vốn hàng bán Giá vốn hàng bán = 800 + 300 + 200 = 1.300 tỷ đồng.

Bước 3: Tính lợi nhuận gộp Lợi nhuận gộp = 1.920 - 1.300 = 620 tỷ đồng.

Bước 4: Tính biên lợi nhuận gộp Biên lợi nhuận gộp = (620 / 1.920) × 100% = 32,29%.

Kết quả cho thấy công ty XYZ có biên lợi nhuận gộp là 32,29%, nghĩa là cứ 100 đồng doanh thu thì công ty tạo ra được 32,29 đồng lợi nhuận gộp.

Áp dụng công thức tính biên lợi nhuận gộp tăng khả năng chính xác

4. Những yếu tố ảnh hưởng đến biên lợi nhuận gộp

Dựa vào công thức tính, có thể thấy biên lợi nhuận gộp chịu tác động bởi nhiều yếu tố khác nhau. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp doanh nghiệp có chiến lược điều chỉnh phù hợp.

4.1. Doanh thu bán hàng

Doanh thu là yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến biên lợi nhuận gộp nhưng không phải lúc nào doanh thu cao cũng đảm bảo tốt. Doanh nghiệp cần cân bằng giữa việc tăng doanh thu và kiểm soát chi phí. Nếu chi phí tăng nhanh hơn doanh thu, biên lợi nhuận gộp sẽ giảm. Ngược lại, việc tối ưu hóa chi phí trong khi duy trì doanh thu sẽ cải thiện đáng kể chỉ số này.

4.2. Hiệu quả sản xuất

Biên lợi nhuận gộp là thước đo trực tiếp hiệu quả sản xuất doanh nghiệp. Những cải tiến trong quy trình sản xuất, ứng dụng công nghệ mới, nâng cao tay nghề người lao động đều góp phần tăng hiệu quả sản xuất. Doanh nghiệp có biên lợi nhuận gộp cao thường là những đơn vị đầu tư mạnh vào nghiên cứu phát triển, tự động hóa sản xuất và quản lý chất lượng tốt. 

4.3. Chiến lược giá của doanh nghiệp

Việc định giá quá thấp so với giá trị sản phẩm sẽ làm giảm lợi nhuận, trong khi định giá quá cao có thể ảnh hưởng đến sức cạnh tranh. Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược định giá dựa trên giá trị mang lại cho khách hàng, chi phí sản xuất và giá cả thị trường. Những sản phẩm có tính độc đáo, chất lượng cao thường có thể áp dụng mức giá cao hơn, từ đó cải thiện biên lợi nhuận gộp.

5. Biên lợi nhuận gộp như thế nào là tốt?

Để đánh giá biên lợi nhuận gộp có tốt hay không, cần xem xét theo nhiều tiêu chí khác nhau và so sánh với bối cảnh cụ thể của từng ngành nghề.

5.1. Ổn định hoặc tăng trưởng qua các năm

Biên lợi nhuận gộp lý tưởng là chỉ số duy trì ổn định hoặc có xu hướng tăng trưởng qua các năm. Sự ổn định cho thấy doanh nghiệp có khả năng kiểm soát tốt chi phí và duy trì vị thế cạnh tranh.

Khi biên lợi nhuận gộp tăng đều qua các kỳ phản ánh doanh nghiệp đang cải thiện hiệu quả vận hành, tối ưu hóa quy trình sản xuất hoặc nâng cao giá trị sản phẩm. Ngược lại, nếu biên lợi nhuận gộp có xu hướng giảm, doanh nghiệp cần nhanh chóng xác định nguyên nhân và có biện pháp khắc phục kịp thời.

Biên lợi nhuận tăng trưởng đều cho thấy khả năng phát triển của doanh nghiệp 

5.2. Cao hơn mức trung bình ngành

Một biên lợi nhuận gộp được coi là tốt khi cao hơn mức trung bình của ngành. Điều này cho thấy doanh nghiệp có lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ. Để sử dụng hiệu quả chỉ số này, doanh nghiệp nên thường xuyên theo dõi và so sánh biên lợi nhuận gộp với các công ty cùng ngành có quy mô tương tự. 

Các doanh nghiệp dẫn đầu về biên lợi nhuận gộp thường có những lợi thế như công nghệ tiên tiến, thương hiệu mạnh, hoặc quy trình quản lý tối ưu.Tùy theo đặc thù ngành nghề, mức biên lợi nhuận gộp được coi là tốt sẽ khác nhau. Ví dụ, ngành công nghệ phần mềm thường có biên lợi nhuận gộp cao (70-90%), trong khi ngành bán lẻ thường có mức thấp hơn (20-40%).

6. Chiến lược cải thiện biên lợi nhuận gộp

Để nâng cao biên lợi nhuận gộp, doanh nghiệp có thể áp dụng nhiều chiến lược khác nhau, từ tối ưu chi phí đến nâng cao giá trị sản phẩm.

6.1. Tối ưu chi phí sản xuất đầu vào

Việc giảm chi phí sản xuất là cách trực tiếp nhất để cải thiện biên lợi nhuận gộp. Doanh nghiệp có thể thực hiện thông qua:

• Đàm phán lại hợp đồng với nhà cung cấp để có giá nguyên liệu tốt hơn.

• Tìm kiếm các nhà cung cấp mới có chi phí cạnh tranh hơn nhưng vẫn đảm bảo chất lượng.

• Tối ưu hóa quy trình mua sắm, giảm chi phí vận chuyển và lưu kho.

• Áp dụng công nghệ để giảm chi phí nhân công và nâng cao hiệu quả.

6.2. Nâng cao giá trị sản phẩm

Thay vì chỉ tập trung vào giảm chi phí, doanh nghiệp có thể tăng biên lợi nhuận gộp bằng cách nâng cao giá trị sản phẩm:

• Đầu tư vào nghiên cứu phát triển để tạo ra sản phẩm có tính năng vượt trội.

• Cải thiện chất lượng sản phẩm để có thể định giá cao hơn.

• Xây dựng thương hiệu mạnh để tăng sức hấp dẫn với khách hàng.

• Phát triển các dịch vụ kèm theo để tăng giá trị tổng thể.

6.3. Đổi mới quy trình, mở rộng quy mô sản xuất

Việc cải tiến quy trình sản xuất và mở rộng quy mô có thể mang lại hiệu quả kinh tế theo quy mô:

• Đầu tư vào công nghệ tự động hóa để giảm chi phí nhân công.

• Cải tiến quy trình sản xuất để giảm thời gian và chi phí.

• Mở rộng quy mô sản xuất để giảm chi phí cố định trên mỗi đơn vị sản phẩm.

• Áp dụng các phương pháp quản lý hiện đại như Lean Manufacturing.

6.4. Quản lý tồn kho hiệu quả

Quản lý tồn kho tối ưu giúp giảm chi phí vốn và rủi ro, từ đó cải thiện biên lợi nhuận gộp:

• Áp dụng hệ thống quản lý tồn kho theo thời gian thực.

• Dự báo chính xác nhu cầu để tránh tồn kho thừa hoặc thiếu hàng.

• Tối ưu hóa chu kỳ đặt hàng và số lượng đặt hàng.

• Sử dụng công nghệ như IoT và AI để theo dõi và dự báo tồn kho.

Quản lý số lượng đơn hàng tránh tình trạng tồn kho

>>> Xem thêm: Tỷ suất lợi nhuận là gì? 3 công thức tính cùng vai trò, ý nghĩa

7. So sánh biên lợi nhuận gộp với các chỉ số lợi nhuận khác

Để có cái nhìn toàn diện về hiệu quả kinh doanh, biên lợi nhuận gộp cần được so sánh và phân tích cùng với các chỉ số lợi nhuận khác.

7.1. Biên lợi nhuận gộp với biên lợi nhuận ròng

Biên lợi nhuận gộp chỉ tính đến chi phí trực tiếp của việc sản xuất, trong khi biên lợi nhuận ròng bao gồm tất cả các chi phí hoạt động, tài chính và thuế.

7.2. Biên lợi nhuận gộp với lợi nhuận hoạt động

Lợi nhuận hoạt động tính thêm các chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp, cho thấy hiệu quả của hoạt động kinh doanh cốt lõi.

8. Lưu ý khi sử dụng chỉ số này

Khi phân tích biên lợi nhuận gộp, doanh nghiệp cần lưu ý một số điểm quan trọng để có đánh giá chính xác và đưa ra quyết định phù hợp.

8.1. Đánh giá biên lợi nhuận gộp trong dài hạn

Biên lợi nhuận gộp là chỉ số quan trọng nhưng không nên chỉ nhìn vào một kỳ báo cáo mà cần theo dõi xu hướng dài hạn. Việc đánh giá ngắn hạn có thể dẫn đến những hiểu lầm về tình hình thực tế của doanh nghiệp.

Ví dụ, một doanh nghiệp trong ngành thép có thể có biên lợi nhuận gộp cao trong giai đoạn giá thép tăng mạnh, nhưng khi thị trường đảo chiều, chỉ số này có thể giảm đáng kể. Do đó, cần phân tích kỹ các yếu tố ảnh hưởng như chu kỳ kinh tế, xu hướng thị trường và chiến lược dài hạn của doanh nghiệp.

8.2. Kết hợp sử dụng biên lợi nhuận gộp với nhiều chỉ số khác

Để có cái nhìn toàn diện, biên lợi nhuận gộp cần được phân tích cùng với các chỉ số tài chính khác như:

• Tốc độ tăng trưởng doanh thu: Để đánh giá khả năng mở rộng thị trường.

• ROE (Return on Equity): Để đánh giá hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu.

• Biên lợi nhuận ròng: Để đánh giá khả năng sinh lời tổng thể.

• Tỷ số thanh toán: Để đánh giá tình hình tài chính.

Ví dụ, một công ty công nghệ có biên lợi nhuận gộp cao nhưng tốc độ tăng trưởng doanh thu chậm có thể đang gặp vấn đề về thị trường hoặc cạnh tranh. Khi đó, doanh nghiệp cần xem xét chiến lược marketing, phát triển sản phẩm mới hoặc mở rộng thị trường.

Các bài viết liên quan: 

• Lãi suất chiết khấu là gì? 2 công thức tính và yếu tố ảnh hưởng

• Lãi ròng là gì? ý nghĩa, cách tính lãi ròng cho doanh nghiêp 2025

Biên lợi nhuận gộp là chỉ số tài chính không thể thiếu trong việc đánh giá hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. Việc hiểu rõ ý nghĩa và ứng dụng của chỉ số này sẽ giúp các nhà quản lý đưa ra những quyết định chính xác, tối ưu hóa hoạt động và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường. Theo dõi OPES để cập nhật nhiều bài viết thú vị về tài chính. Ra đời từ năm 2018, OPES mang trong mình DNA công nghệ cùng sức mạnh từ hệ sinh thái số thuộc VPBank, đang từng bước khẳng định vị thế nhà bảo hiểm số hàng đầu tại Việt Nam. Với sự thấu hiểu thị trường & khách hàng, OPES sở hữu danh mục sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ đa dạng như: Sống vui khỏe, Ở an nhiên, Lái chu toàn và nhiều sản phẩm thêm TRẢI NGHIỆM MỚI cho cuộc sống tối ưu.