Cổ phiếu quỹ là gì? Khái niệm, đặc điểm và quy định giao dịch

Cổ phiếu quỹ là gì? Đây là một khái niệm quan trọng trong thị trường chứng khoán mà nhiều nhà đầu tư cần nắm rõ. Cổ phiếu quỹ đóng vai trò quan trọng trong chiến lược tài chính của doanh nghiệp, ảnh hưởng đến giá trị cổ phiếu và quyền lợi của cổ đông. Bài viết này sẽ cung cấp kiến thức toàn diện về cổ phiếu quỹ, từ định nghĩa cơ bản, đặc điểm, quy định pháp lý đến những lưu ý quan trọng khi giao dịch loại chứng khoán đặc biệt này.

1. Cổ phiếu quỹ là gì? Cách thức hoạt động của cổ phiếu quỹ

Cổ phiếu quỹ (Treasury Stock) là những cổ phiếu do chính công ty phát hành mua lại từ thị trường bằng nguồn vốn hợp pháp. Đây là loại cổ phiếu đặc biệt không được tính vào số lượng cổ phiếu đang lưu hành trên thị trường và có những đặc điểm riêng biệt so với cổ phiếu phổ thông.

Cổ phiếu quỹ được hình thành khi công ty đại chúng quyết định mua lại một phần cổ phiếu đã phát hành và đang được giao dịch trên thị trường. Việc mua lại này phải được thực hiện thông qua các nguồn vốn được pháp luật cho phép và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về thủ tục, điều kiện.

Cách thức hoạt động của cổ phiếu quỹ

Các doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ của chính mình dựa trên nhiều động lực khác nhau:

Tối ưu hóa cơ cấu vốn khi có dòng tiền dư thừa: Khi công ty đang có nguồn tiền mặt dồi dào và tạm thời chưa có kế hoạch đầu tư cụ thể vào hoạt động kinh doanh, họ có thể chọn cách sử dụng nguồn tiền nhàn rỗi này để thu hẹp số cổ phần đang lưu hành. Mục tiêu là nâng cao giá trị thu nhập trên mỗi cổ phần (EPS), từ đó gia tăng sức hấp dẫn và đảm bảo quyền lợi tốt hơn cho các nhà đầu tư hiện hữu.

Nâng giá cổ phiếu khi bị định giá thấp: Trong trường hợp công ty có đủ nguồn lực tài chính và đánh giá rằng cổ phiếu của mình đang bị thị trường định giá thấp hơn giá trị thực tế, họ có thể tiến hành mua lại nhằm tạo áp lực tăng giá. Việc này mang lại lợi ích cho công ty nếu sau đó bán ra với mức giá cao hơn giá mua vào, tuy nhiên khoản chênh lệch này không được coi là lợi nhuận trong báo cáo tài chính.

Tái cấu trúc nguồn vốn thông qua đòn bẩy tài chính: Đôi khi, việc mua lại cổ phần cũng là một chiến lược nhằm tái cấu trúc nguồn vốn của công ty. Khi lãi suất vay trên thị trường tín dụng đang ở mức thấp, công ty có thể vay nợ để mua lại cổ phần của chính mình nhằm thay thế hoặc giảm bớt tỷ trọng vốn chủ sở hữu.

Cổ phiếu quỹ là cổ phiếu do chính công ty mua lại hợp pháp

2. Đặc điểm của cổ phiếu quỹ

Bản chất của loại cổ phiếu này chính là tài sản chung của toàn thể cổ đông (các nhà đầu tư) trong công ty. Nhìn chung, cổ phiếu quỹ không mang lại lợi ích riêng lẻ cho bất kỳ cá nhân nào - trừ trường hợp doanh nghiệp quyết định bán chứng chỉ này ra thị trường để thu về nguồn vốn.

Dưới đây là các đặc điểm nổi bật của cổ phiếu quỹ so với những loại cổ phiếu khác:

• Không được nhận cổ tức: Cổ đông sở hữu cổ phiếu quỹ không được hưởng cổ tức bằng tiền mặt hoặc bằng cổ phiếu thưởng từ công ty.

• Không có quyền biểu quyết: Cổ phiếu quỹ không mang lại quyền tham gia biểu quyết trong các cuộc họp đại hội cổ đông và các quyết định quan trọng của công ty.

• Không có quyền mua cổ phiếu mới: Chủ sở hữu cổ phiếu quỹ không được quyền mua cổ phiếu ưu đãi hay cổ phiếu mới khi công ty phát hành thêm.

• Không được chia vốn khi thanh lý: Khi công ty bị thanh lý, cổ phiếu quỹ không được quyền nhận phần vốn chia, đồng thời không được tính vào chỉ số EPS (thu nhập trên mỗi cổ phiếu).

• Quyền giữ lại hoặc hủy bỏ: Sau khi mua cổ phiếu của chính mình, công ty đại chúng có quyền lựa chọn giữ lại hoặc hủy bỏ, hoặc bán ra lại thị trường khi có nhu cầu huy động vốn.

• Giới hạn số lượng theo quy định: Tổng số lượng cổ phiếu quỹ mua về không được vượt quá tỷ lệ vốn hóa do pháp luật quy định.

• Ghi nhận kế toán đặc biệt: Khi mua bán cổ phiếu quỹ, công ty chỉ được phép ghi nhận thay đổi trong thặng dư vốn cổ phần và biến động nguồn vốn, mà không được ghi nhận lãi hoặc lỗ từ giao dịch này.

3. Cổ phiếu quỹ khác gì với cổ phiếu phổ thông?

Dưới đây là bảng so sánh giữa cổ phiếu quỹ và cổ phiếu phổ thông theo các tiêu chí khác nhau:

>>> Xem thêm: Thị trường gấu là gì? Cách nhận biết và chiến lược vượt qua

4. Ưu điểm và nhược điểm của cổ phiếu quỹ

Khác với cổ phiếu phổ thông, cổ phiếu quỹ không được trả cổ tức, không có quyền biểu quyết và quyền mua cổ phiếu mới. Ngoài ra, tổng số cổ phiếu quỹ không được phép vượt quá tỷ lệ vốn hóa mà luật pháp quy định.

Sau khi mua cổ phiếu quỹ, công ty đại chúng có thể tiến hành hủy cổ phiếu quỹ với sự đồng ý của cổ đông, hoặc có thể giữ lại và bán ra lại thị trường khi cần huy động vốn. Tùy theo nhu cầu tài chính và tình hình kinh doanh hiện tại mà công ty sẽ đưa ra quyết định mua hoặc bán cổ phiếu quỹ. Thông qua đó, công ty có thể điều chỉnh giá cổ phiếu trên thị trường.

Dưới đây là bảng tổng hợp ưu điểm và nhược điểm của cổ phiếu quỹ:

Nắm rõ được ưu nhược điểm giúp bạn dễ dàng đầu tư hơn

5. Quy định pháp lý về cổ phiếu quỹ tại Việt Nam

Cổ phiếu quỹ được niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán thì khi thực hiện giao dịch mua hoặc bán cần phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định về giao dịch của Sở.bCụ thể, công ty không được mua lại quá 30% tổng số lượng cổ phiếu phổ thông đã được chào bán ra thị trường. Đối với cổ phiếu ưu đãi, công ty không được mua lại một phần hoặc toàn bộ nếu không đáp ứng đúng điều kiện pháp lý. 

Ngoài ra, Hội đồng quản trị chỉ được phép quyết định mua lại tối đa 10% tổng số cổ phiếu của từng loại đã được chào bán trong vòng 12 tháng gần nhất, nhằm đảm bảo tính minh bạch và cân đối tài chính cho doanh nghiệp.

Quy định về giá mua lại: Hội đồng quản trị công ty có quyền tự quyết định giá mua lại cổ phần nhưng phải đảm bảo giá mua lại không được cao hơn giá thị trường tại thời điểm mua.

Thủ tục phê duyệt: Việc mua lại cổ phiếu quỹ phải được đồng ý và thông qua của tất cả các cổ đông trong vòng 30 ngày. Quy định này nhằm đảm bảo quyền lợi của cổ đông, trong thời gian này, cổ đông có thể chào bán cổ phiếu bằng phương thức đảm bảo.

Nguồn vốn được phép sử dụng: Theo quy định, công ty chỉ được sử dụng một số nguồn vốn hợp pháp để mua lại cổ phiếu. Các nguồn vốn được phép sử dụng bao gồm: thặng dư vốn cổ phần, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối và các quỹ khác thuộc vốn chủ sở hữu. 

Quy định mới từ 2021: Từ ngày 1/1/2021, cổ phiếu quỹ mua lại phải được hủy và giảm vốn điều lệ tương ứng, không được giữ lại như trước đây.

6. Các điều kiện mua và bán cổ phiếu quỹ

6.1. Điều kiện khi mua lại cổ phiếu quỹ đối với công ty đại chúng

Theo quy định tại Điều 36 Luật Chứng khoán 2019, để mua lại và bán cổ phiếu quỹ của chính mình, công ty đại chúng phải tuân thủ các điều kiện sau:

Đối với lượng cổ phiếu quỹ đã mua: Doanh nghiệp có thể bán cổ phiếu quỹ ra thị trường để huy động vốn hoặc sử dụng làm cổ phiếu thưởng cho nhân viên. Doanh nghiệp không được chào bán cổ phần để tăng vốn hoặc hủy số cổ phiếu đã mua trong vòng 6 tháng kể từ ngày mua lại cổ phiếu quỹ

Đối với cổ phiếu chưa niêm yết: Để mua lại cổ phiếu quỹ, phải có chỉ định của một công ty chứng khoán. Nguyên tắc xác định giá mua bán cổ phiếu áp dụng theo công thức:

• Giá đặt mua ≤ giá tham chiếu + (Giá tham chiếu × 50% biên độ giao động giá).

• Giá đặt bán ≥ giá tham chiếu – (Giá tham chiếu × 50% biên độ giao động giá).

Quy định giao dịch: Trong mỗi phiên giao dịch, công ty chỉ được giao dịch mua bán cổ phiếu quỹ theo phương thức khớp lệnh. Tổng khối lượng giao dịch tối đa là 10% và 3% dựa trên khối lượng đã đăng ký

Thủ tục sau mua lại: Sau khi mua lại cổ phiếu quỹ trong vòng 10 ngày, công ty cần làm thủ tục giảm vốn điều lệ phù hợp với tổng giá trị số cổ phiếu đã mua. Ngoài ra, công ty phải báo cáo tổng số lượng cổ phiếu trả cổ tức hoặc cổ phiếu thưởng cho nhân viên mua lại cho đại hội cổ đông để làm thủ tục giảm vốn điều lệ.

Cổ phiếu có thể mua bán lại trong 10 ngày là hợp pháp

7. Lý do công ty mua/bán cổ phiếu quỹ

Trên thực tế, các công ty đại chúng thường mua lại cổ phiếu của mình đã phát hành với một số mục đích chiến lược như sau:

• Ổn định và kích cầu tăng giá cổ phiếu: Khi giá cổ phiếu xuống thấp, công ty quyết định mua lại một lượng cổ phiếu để kích cầu tăng giá. Việc tổ chức phát hành mua cổ phiếu của chính công ty có thể tác động tích cực tới thị trường, làm cho thanh khoản sôi động hơn và hạn chế tốc độ giảm giá của cổ phiếu, hoặc thậm chí giúp cổ phiếu tăng giá trở lại.

• Cải thiện các chỉ số tài chính quan trọng: Công ty muốn cải thiện các chỉ số tài chính. Bằng việc mua lại cổ phiếu đã phát hành, số lượng cổ phiếu lưu hành sẽ giảm xuống, một số chỉ tiêu tài chính sẽ tăng lên một cách gián tiếp như ROE (tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu), EPS (tỷ suất thu nhập trên cổ phần).

• Đầu tư với kỳ vọng tăng giá: Công ty kỳ vọng giá cổ phiếu sẽ tăng và xem như việc mua bán giống một khoản đầu tư hoặc giữ lại làm cổ phiếu thưởng cho cán bộ nhân viên.

• Tăng giá trị cho cổ đông hiện hữu: Thông qua việc giảm số lượng cổ phiếu lưu hành, mỗi cổ phiếu còn lại sẽ đại diện cho tỷ lệ sở hữu lớn hơn trong công ty.

• Tối ưu hóa cấu trúc vốn: Khi công ty có dòng tiền dư thừa và muốn tái cân bằng tỷ lệ giữa vốn chủ sở hữu và nợ vay.

• Chuẩn bị cho các thương vụ M&A: Giữ cổ phiếu quỹ để sẵn sàng cho các cơ hội sáp nhập, mua lại hoặc hợp tác chiến lược trong tương lai.

>>> Xem thêm: Thị trường chứng khoán là gì? Đặc điểm, vai trò, cách hoạt động

8. Những lưu ý khi mua bán cổ phiếu quỹ

Để giao dịch cổ phiếu hiệu quả thì nhà đầu tư cần phải hiểu sâu về thị trường cùng với đặc điểm của các loại cổ phiếu, đồng thời nắm rõ quy tắc giao dịch trước khi đưa ra quyết định đầu tư vào một loại nào đó.

Đối với việc giao dịch cổ phiếu quỹ, công ty cần phải lưu ý một số vấn đề quan trọng sau:

Bảo vệ quyền lợi cổ đông: Cần xem xét đến lợi ích và quyền lợi của các cổ đông có bị ảnh hưởng bởi việc mua lại không, nhằm hạn chế việc mất cân bằng lợi ích, không để xảy ra tình trạng người này phải mua với giá quá cao trong khi người khác lại mua quá rẻ.

Quyết định về hủy bỏ hoặc giữ lại: Khi có sự chấp thuận từ Đại hội đồng cổ đông, khối lượng cổ phiếu quỹ đã mua về có thể được hủy bỏ hoàn toàn để giảm vốn điều lệ của công ty.

Tuân thủ thời hạn và điều kiện pháp lý: Nếu không hủy bỏ, số cổ phiếu quỹ đó có thể được phát hành/bán ra bất kỳ lúc nào, tuy nhiên phải đáp ứng thời hạn và điều kiện mua lại, bán lại mà pháp luật đã quy định.

Dự phòng tác động đến vốn điều lệ: Khi doanh nghiệp tiến hành mua lại cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm vốn điều lệ tương ứng với giá trị cổ phiếu đã mua, vì vậy ban lãnh đạo công ty cần có phương án dự phòng về vốn, trong đó phải tính toán kỹ càng về sự sụt giảm này để không ảnh hưởng tới hoạt động của doanh nghiệp.

Nguyên tắc ghi nhận kế toán: Doanh nghiệp không được ghi nhận lãi/lỗ khi mua bán cổ phiếu quỹ, chỉ được ghi nhận thay đổi trong thặng dư vốn cổ phần.

Minh bạch thông tin: Thông tin về cổ phiếu quỹ phải được công bố minh bạch trên báo cáo tài chính để nhà đầu tư có thể theo dõi và đánh giá sức khỏe doanh nghiệp.

Lưu ý cho nhà đầu tư: Nhà đầu tư cần theo dõi động thái mua/bán cổ phiếu quỹ để đánh giá chiến lược và tình hình tài chính của doanh nghiệp. Cổ phiếu quỹ không dành cho nhà đầu tư cá nhân, chỉ công ty mới có quyền mua lại cổ phiếu của chính mình.

9. Câu hỏi thường gặp về cổ phiếu quỹ

9.1. Cổ phiếu quỹ có được nhận cổ tức không?

Cổ phiếu quỹ là số cổ phiếu được chính công ty phát hành mua lại bằng nguồn vốn hợp pháp và không được tính vào số lượng đang lưu hành trên thị trường. Cổ phiếu quỹ được hình thành khi công ty đại chúng hoặc công ty quyết định mua lại lượng cổ phiếu đang lưu hành trên thị trường để phục vụ các mục đích chiến lược của mình.

9.2. Công ty có thể dùng cổ phiếu quỹ để thưởng cho nhân viên không?

Có, công ty hoàn toàn có thể sử dụng cổ phiếu quỹ để thưởng cho nhân viên, nhưng việc này phải tuân thủ các quy định pháp lý và điều kiện cụ thể.

Trước năm 2021, đây là một trong những mục đích phổ biến của việc mua lại cổ phiếu quỹ. Thay vì phát hành cổ phiếu thưởng mới (ESOP - Employee Stock Ownership Plan), công ty có thể sử dụng cổ phiếu quỹ đã mua lại để trao thưởng cho nhân viên có thành tích xuất sắc.

9.3. Làm sao để nhận biết công ty mua cổ phiếu quỹ vì mục đích tích cực?

Để nhận biết công ty mua lại cổ phiếu quỹ vì mục đích tích cực, bạn có thể xem xét các yếu tố sau:

• Mục tiêu rõ ràng và công khai: Công ty công bố rõ ràng lý do mua lại cổ phiếu quỹ, chẳng hạn như tăng tỷ lệ sở hữu của cổ đông hiện hữu, cải thiện chỉ số EPS, hoặc chuẩn bị cho chương trình thưởng nhân viên.

•  Tình hình tài chính lành mạnh: Công ty có dòng tiền ổn định và lợi nhuận tăng trưởng bền vững, cho thấy khả năng tài chính mạnh mẽ để thực hiện mua lại cổ phiếu mà không ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh chính.

• Lịch sử mua lại cổ phiếu quỹ thành công: Trước đây, công ty đã thực hiện các đợt mua lại cổ phiếu quỹ và đạt được kết quả tích cực, như tăng giá cổ phiếu, cải thiện chỉ số tài chính, hoặc tăng niềm tin của nhà đầu tư.

•  Được hỗ trợ bởi các tổ chức lớn: Các tổ chức tài chính, quỹ đầu tư lớn hoặc cổ đông chiến lược ủng hộ hoặc tham gia vào quá trình mua lại cổ phiếu quỹ, cho thấy sự tin tưởng vào chiến lược của công ty.

• Tăng trưởng giá cổ phiếu sau mua lại: Sau khi công ty thực hiện mua lại cổ phiếu quỹ, giá cổ phiếu có xu hướng tăng trưởng ổn định, phản ánh sự tích cực từ thị trường và nhà đầu tư.

• Thời điểm mua lại hợp lý: Công ty thực hiện mua lại khi cổ phiếu đang được định giá thấp hơn giá trị thực, hoặc khi có dòng tiền dư thừa từ hoạt động kinh doanh hiệu quả.

• Minh bạch trong báo cáo và truyền thông: Công ty cung cấp thông tin đầy đủ, minh bạch về kế hoạch, tiến độ và kết quả của việc mua lại cổ phiếu quỹ trong các báo cáo tài chính và thông báo công khai.

Câu hỏi thường gặp: 

• Thị trường tài chính là gì? Cấu trúc, vai trò & phân loại chi tiết

• Biên lợi nhuận gộp là gì? Ý nghĩa, công thức và cách tính chi tiết

Cổ phiếu quỹ là gì? Qua bài viết này của OPES, chúng ta đã có cái nhìn toàn diện về cổ phiếu quỹ - từ khái niệm cơ bản, đặc điểm đặc biệt, quy định pháp lý đến những lưu ý quan trọng khi giao dịch. Hiểu rõ về cổ phiếu quỹ sẽ giúp các nhà đầu tư đưa ra những quyết định đầu tư thông minh và đánh giá chính xác chiến lược tài chính của doanh nghiệp. Ra đời từ năm 2018, OPES mang trong mình DNA công nghệ cùng sức mạnh từ hệ sinh thái số thuộc VPBank, đang từng bước khẳng định vị thế nhà bảo hiểm số hàng đầu tại Việt Nam. Với sự thấu hiểu thị trường & khách hàng, OPES sở hữu danh mục sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ đa dạng như: Sống vui khỏe, Ở an nhiên, Lái chu toàn và nhiều sản phẩm thêm TRẢI NGHIỆM MỚI cho cuộc sống tối ưu. Bạn có thể xem thêm thông tin chi tiết tại: https://opes.com.vn/.