Lưu ký chứng khoán là gì? Quy trình, lợi ích và lưu ý quan trọng

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam phát triển mạnh mẽ, việc hiểu rõ lưu ký chứng khoán là gì? trở thành kiến thức thiết yếu cho mọi nhà đầu tư. Đây không chỉ là một thủ tục pháp lý bắt buộc mà còn là giải pháp bảo vệ tài sản hiệu quả, giúp nhà đầu tư giao dịch an toàn và thuận tiện trên thị trường. Bài viết dưới đây từ OPES sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về lưu ký chứng khoán, từ khái niệm cơ bản đến quy trình thực hiện cụ thể.

1. Lưu ký chứng khoán là gì?

Lưu ký chứng khoán là gì? Lưu ký chứng khoán là hoạt động nhận ký gửi, chuyển giao, bảo quản và ghi nhận sở hữu chứng khoán của khách hàng. Hoạt động lưu ký diễn ra trên hệ thống tài khoản lưu ký do Trung tâm Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) quản lý. Đây là điều kiện bắt buộc để chứng khoán được giao dịch trên sàn, đồng thời đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu.

1.1. Định nghĩa lưu ký chứng khoán theo luật

Theo khoản 34 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019, lưu ký chứng khoán được định nghĩa chính thức là: "việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký."

Định nghĩa pháp lý này làm rõ bản chất của lưu ký chứng khoán là gì - không chỉ đơn thuần là việc lưu giữ mà còn bao gồm toàn bộ quy trình quản lý và hỗ trợ nhà đầu tư thực hiện quyền lợi liên quan đến chứng khoán của mình.

1.2. Nguyên tắc của lưu ký chứng khoán

Để hiểu sâu hơn về lưu ký chứng khoán là gì, cần nắm vững các nguyên tắc hoạt động được quy định tại Điều 13 Thông tư 119/2020/TT-BTC:

• Nguyên tắc phân cấp: Khách hàng lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký (công ty chứng khoán), sau đó thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại VSDC. Cơ chế này tạo ra hệ thống quản lý hai cấp, đảm bảo tính minh bạch và an toàn.

• Nguyên tắc ủy quyền: Thành viên lưu ký nhận lưu ký các chứng khoán với tư cách là người được khách hàng ủy quyền.. Khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán với thành viên lưu ký để thực hiện dịch vụ này.

• Nguyên tắc tập trung: VSDC là trung tâm duy nhất nhận lưu ký chứng khoán từ các thành viên lưu ký và tổ chức mở tài khoản trực tiếp, đảm bảo sự thống nhất trong quản lý toàn thị trường.

Lưu ký chứng khoán được nhà nước quy định rõ ràng

2. Quy trình lưu ký chứng khoán tại Việt Nam

Quy trình thực hiện lưu ký chứng khoán được thiết kế đơn giản nhưng đảm bảo tính chính xác cao. Nhà đầu tư cần thực hiện theo các bước chuẩn để đảm bảo chứng khoán được lưu ký thành công và có thể giao dịch trên sàn.

2.1. Các bước lưu ký chứng khoán

Quy trình lưu ký chứng khoán được quy định theo các bước sau:

Bước 1: Mở tài khoản giao dịch chứng khoán

Trước tiên, nhà đầu tư cần có tài khoản giao dịch tại một công ty chứng khoán. Nếu chưa có, cần hoàn thành thủ tục mở tài khoản với đầy đủ giấy tờ cá nhân. Điều quan trọng là thông tin trên CCCD/CMND phải trùng khớp hoàn toàn với thông tin trên sổ cổ đông hoặc giấy chứng nhận sở hữu cổ phần.

Bước 2: Chuẩn bị và nộp hồ sơ lưu ký

Nhà đầu tư hoàn thiện hồ sơ lưu ký chứng khoán là gì bao gồm các giấy tờ cần thiết và nộp tại trụ sở hoặc chi nhánh của công ty chứng khoán.

Bước 3: Kiểm tra và xác nhận thông tin

Nhân viên công ty chứng khoán sẽ kiểm tra thông tin trên sổ cổ đông hoặc giấy chứng nhận sở hữu, đối chiếu với dữ liệu đã đăng ký tại VSDC. Sau khi xác nhận chính xác, hồ sơ sẽ được gửi lên VSDC để xử lý.

Bước 4: Hoàn tất và ghi nhận

VSDC xử lý hồ sơ và gửi chứng từ ghi có hiệu lực về công ty chứng khoán. Hệ thống sẽ tự động cập nhật số chứng khoán vào tài khoản của nhà đầu tư và gửi thông báo xác nhận qua SMS.

2.2. Hồ sơ, giấy tờ cần thiết

Để thực hiện lưu ký chứng khoán một cách thuận lợi, nhà đầu tư cần chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ sau:

• Sổ cổ đông hoặc Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần (bản gốc): Đây là tài liệu quan trọng nhất chứng minh quyền sở hữu chứng khoán của nhà đầu tư.

• Chứng minh nhân dân/Căn cước công dân (bản photo): đối với cá nhân hoặc Giấy đăng ký kinh doanh (bản photo) đối với tổ chức: Thông tin trên các giấy tờ này phải trùng khớp với thông tin đã đăng ký tài khoản.

• Phiếu gửi chứng khoán: Được điền theo mẫu của công ty chứng khoán, thường cần 2 bản để thực hiện thủ tục.

3. Các loại chứng khoán được lưu ký

Khi tìm hiểu lưu ký chứng khoán là gì, nhà đầu tư cần biết rằng hầu hết các loại chứng khoán trên thị trường đều có thể được lưu ký tại VSDC:

• Cổ phiếu: Là loại chứng khoán phổ biến nhất, thể hiện quyền sở hữu của cổ đông đối với doanh nghiệp. Tất cả cổ phiếu muốn giao dịch trên sàn đều phải được lưu ký.

• Trái phiếu: Bao gồm trái phiếu doanh nghiệp và trái phiếu chính phủ, thể hiện quan hệ nợ giữa nhà đầu tư và tổ chức phát hành.

• Chứng chỉ quỹ: Đại diện cho quyền sở hữu của nhà đầu tư trong các quỹ đầu tư, cho phép đầu tư gián tiếp vào danh mục đa dạng.

• Chứng quyền và chứng quyền có bảo đảm: Các sản phẩm phái sinh cho phép nhà đầu tư có quyền mua hoặc bán chứng khoán cơ sở với giá xác định trước.

Việc lưu ký là điều kiện tiên quyết để các loại chứng khoán này có thể tham gia giao dịch trên sàn một cách hợp pháp và an toàn.

>>> Xem thêm: Trái phiếu chính phủ là gì? Lợi ích và cách đầu tư an toàn 2025

Có khoảng 4 loại chứng khoán được lưu ký tại Việt Nam

4. Lợi ích khi lưu ký chứng khoán

Hiểu rõ lưu ký chứng khoán là gì và các lợi ích mang lại sẽ giúp nhà đầu tư nhận thức được tầm quan trọng của việc này:

• Bảo vệ quyền sở hữu tuyệt đối: Chứng khoán lưu ký được ghi nhận chính thức trên hệ thống VSDC, loại bỏ hoàn toàn rủi ro mất mát, hư hỏng giấy tờ vật lý. Quyền sở hữu được bảo vệ bởi pháp luật và hệ thống công nghệ hiện đại.

• Giao dịch nhanh chóng, hiệu quả: Tất cả giao dịch được thực hiện điện tử, cập nhật tự động và tức thời. Nhà đầu tư có thể mua bán chứng khoán chỉ với vài thao tác đơn giản mà không cần xử lý giấy tờ phức tạp.

• Nhận quyền lợi tự động: Cổ tức, quyền mua cổ phiếu mới, cổ phiếu thưởng được phân phối tự động qua hệ thống. Nhà đầu tư không cần liên hệ trực tiếp với công ty phát hành.

• Tiết kiệm chi phí đáng kể: Loại bỏ chi phí in ấn, bảo quản giấy tờ, công chứng và các thủ tục hành chính khác. Phí lưu ký rất thấp so với lợi ích mang lại.

• Tăng tính thanh khoản: Chứng khoán lưu ký có thể được giao dịch, cầm cố, chuyển nhượng dễ dàng, giúp tăng tính linh hoạt trong đầu tư.

5. Phí lưu ký chứng khoán

Khi tìm hiểu lưu ký chứng khoán là gì, nhà đầu tư thường quan tâm đến chi phí phát sinh. Phí lưu ký là khoản phí nhà đầu tư trả cho VSDC thông qua công ty chứng khoán để duy trì dịch vụ lưu ký và quản lý.

Mức phí lưu ký hiện tại rất thấp, chỉ khoảng 0,027 đồng/cổ phiếu/tháng, được tính theo số lượng chứng khoán chứ không phải theo giá trị. Phí này được khấu trừ tự động hàng tháng từ tài khoản giao dịch của nhà đầu tư.

Điều quan trọng cần lưu ý là phí lưu ký chỉ áp dụng cho chứng khoán đã lưu ký. Nếu nhà đầu tư sở hữu chứng khoán chưa lưu ký và chưa có nhu cầu giao dịch, có thể tạm thời không lưu ký để tránh phí.

6. Phân biệt chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký

Để hiểu rõ lưu ký chứng khoán là gì, cần phân biệt hai trạng thái của chứng khoán:

Chứng khoán chưa lưu ký: Tồn tại dưới dạng giấy tờ (sổ cổ đông, giấy chứng nhận), được quản lý trực tiếp bởi công ty phát hành. Nhà đầu tư phải liên hệ trực tiếp với công ty để thực hiện giao dịch hoặc nhận quyền lợi.

Chứng khoán lưu ký: Được chuyển đổi sang dạng điện tử, tích hợp vào tài khoản chứng khoán. Có thể giao dịch tự do trên sàn, nhận quyền lợi tự động qua hệ thống VSDC. Được bảo vệ bởi hệ thống pháp lý và công nghệ hiện đại.

>>> Xem thêm: Trái phiếu chính phủ là gì? Lợi ích và cách đầu tư an toàn 2025

7. Những lưu ý quan trọng khi lưu ký chứng khoán

Khi lưu ký chứng khoán, nhà đầu tư cũng cần chú ý một vài điểm sau đây:

• Tính bắt buộc: Chỉ chứng khoán đã lưu ký mới được phép giao dịch trên sàn chứng khoán. Đây là quy định pháp lý bắt buộc không thể bỏ qua.

• Thông tin chính xác: Thông tin cá nhân trên các giấy tờ phải trùng khớp hoàn toàn. Bất kỳ sai lệch nào cũng có thể làm chậm hoặc từ chối xử lý hồ sơ.

• Kiểm tra thường xuyên: Nhà đầu tư nên kiểm tra số dư tài khoản lưu ký định kỳ để phát hiện sớm bất kỳ sai sót nào.

• Lựa chọn công ty chứng khoán uy tín: Chọn công ty chứng khoán có danh tiếng tốt, hệ thống công nghệ hiện đại để đảm bảo dịch vụ chất lượng.

Cần chú ý chọn công ty chứng khoán uy tín để đảm bảo dịch vụ hỗ trợ chất lượng

8. Câu hỏi thường gặp về lưu ký chứng khoán

Nếu bạn đang muốn tìm hiểu thêm về lưu ký chứng khoán, dưới đây là một số câu hỏi khác đã được OPES tổng hợp và giải đáp mà bạn có thể tham khảo:

Có bắt buộc phải lưu ký chứng khoán không?

Lưu ký chứng khoán là bắt buộc nếu muốn giao dịch trên sàn. Tuy nhiên, nếu chỉ là cổ đông nắm giữ dài hạn và không có nhu cầu giao dịch, có thể tạm thời không lưu ký.

Lưu ký chứng khoán ở đâu là an toàn?

Tất cả các công ty chứng khoán được cấp phép hoạt động tại Việt Nam đều an toàn vì chứng khoán được lưu trữ tập trung tại VSDC. Nhà đầu tư nên chọn công ty có dịch vụ tốt và phí hợp lý.

Làm gì khi phát hiện sai sót số dư lưu ký?

Liên hệ ngay với công ty chứng khoán để kiểm tra và xử lý. Nếu cần thiết, có thể liên hệ trực tiếp với VSDC để đối soát thông tin.

Có thể chuyển chứng khoán giữa các công ty chứng khoán không?

Có thể thực hiện chuyển khoản lưu ký giữa các công ty chứng khoán theo quy định, tuy nhiên cần thực hiện đúng thủ tục và có thể phát sinh phí.

Các bài viết liên quan:

• Kỳ phiếu là gì? Định nghĩa và vai trò trong tài chính

• Hối phiếu là gì? Khái niệm, đặc điểm và vai trò chi tiết

Hiểu rõ lưu ký chứng khoán là gì và các khía cạnh liên quan là nền tảng quan trọng cho mọi hoạt động đầu tư chứng khoán. Đây không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là biện pháp bảo vệ tài sản hiệu quả, giúp nhà đầu tư tham gia thị trường một cách an toàn và chuyên nghiệp. Hy vọng với các chia sẻ này từ OPES, bạn đã có thêm thông tin cần thiết để làm nền tảng vững chắc cho hoạt động đầu tư. Ra đời từ năm 2018, OPES mang trong mình DNA công nghệ cùng sức mạnh từ hệ sinh thái số thuộc VPBank, đang từng bước khẳng định vị thế nhà bảo hiểm số hàng đầu tại Việt Nam. Với sự thấu hiểu thị trường & khách hàng, OPES sở hữu danh mục sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ đa dạng như: Sống vui khỏe, Ở an nhiên, Lái chu toàn và nhiều sản phẩm thêm TRẢI NGHIỆM MỚI cho cuộc sống tối ưu. Bạn có thể xem thêm thông tin chi tiết tại: https://opes.com.vn/.