Thị trường gấu là gì? Cách nhận biết và chiến lược vượt qua

Thị trường gấu là gì? Đây là câu hỏi quan trọng mà mỗi nhà đầu tư cần hiểu rõ để có thể đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt trong thời kỳ thị trường biến động mạnh. Thị trường gấu mang đến thách thức và tạo ra cơ hội cho những nhà đầu tư có chiến lược phù hợp. Bài viết này sẽ cung cấp kiến thức toàn diện về thị trường gấu, từ định nghĩa, dấu hiệu nhận biết đến các chiến lược vượt qua hiệu quả.

1. Thị trường gấu là gì? Định nghĩa và nguồn gốc thuật ngữ

1.1. Định nghĩa

Thị trường gấu (bear market) là giai đoạn thị trường chứng khoán hoặc tài sản tài chính trải qua sự sụt giảm giá liên tục ít nhất 20% so với mức đỉnh gần nhất, và tình trạng này kéo dài tối thiểu từ hai tháng trở lên. Thuật ngữ này xuất phát từ cách thức tấn công đặc trưng của con gấu: vồ từ trên xuống, tượng trưng cho xu hướng giá cả đi xuống mạnh mẽ và bền vững.

Theo định nghĩa từ các chuyên gia kinh tế thuộc Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ, thị trường gấu được xác định chính thức khi có sự sụt giảm giá trị 20% trở lên của một chỉ số thị trường chứng khoán quan trọng, với khoảng thời gian kéo dài trong nhiều tháng. Đây là giai đoạn mà giá trị tài sản thường giảm mạnh, không chỉ trong lĩnh vực chứng khoán mà còn ảnh hưởng đến các loại tài sản khác như bất động sản và tiền điện tử.

Thị trường gấu miêu tả hành động giống với con gấu khi đang săn mồi 

1.2. Nguồn gốc tên gọi "thị trường gấu"

Tên gọi "thị trường gấu" bắt nguồn từ hình ảnh sinh động về cách con gấu tấn công con mồi - luôn vồ từ trên xuống dưới với sức mạnh áp đảo. Hình ảnh này được các nhà giao dịch và nhà đầu tư sử dụng để mô tả xu hướng giảm giá mạnh mẽ và kéo dài của thị trường tài chính.

Lịch sử cho thấy thuật ngữ này đã được sử dụng từ đầu thế kỷ 18, khi các nhà giao dịch tại London bắt đầu sử dụng hình ảnh động vật để mô tả các xu hướng thị trường. Con gấu được chọn để đại diện cho thị trường giảm giá do tính cách hung dữ và cách tấn công đặc trưng của loài động vật này.

1.3. Phân biệt thị trường gấu và thị trường bò

Thị trường bò (bull market) là giai đoạn tăng giá mạnh mẽ, được đặc trưng bởi tâm lý lạc quan của nhà đầu tư và sự tin tưởng vào triển vọng tăng trưởng. Ngược lại, thị trường gấu là giai đoạn giảm giá kéo dài, với tâm lý bi quan và sự hoài nghi về khả năng phục hồi của thị trường.

Thị trường bò thường được định nghĩa khi thị trường tăng ít nhất 20% từ mức đáy gần nhất, trong khi thị trường gấu xảy ra khi thị trường giảm ít nhất 20% từ mức đỉnh. Hai loại thị trường này luân phiên xảy ra trong chu kỳ kinh tế, với thị trường gấu thường xuất hiện mỗi ba đến năm năm một lần.

Trong giai đoạn thị trường gấu, các nhà đầu tư thường mang tâm lý lo sợ và muốn thoát khỏi thị trường để bảo vệ tài sản. Tuy nhiên, đây cũng có thể là cơ hội cho những nhà đầu tư có kiến thức và chiến lược phù hợp để tìm kiếm các tài sản có giá trị khi giá cả ở mức thấp.

2. Dấu hiệu nhận biết thị trường gấu

Việc nhận biết sớm thị trường gấu là một kỹ năng quan trọng trong đầu tư. Có nhiều dấu hiệu cảnh báo mà nhà đầu tư cần chú ý để chuẩn bị tâm lý và chiến lược phù hợp.

Giảm giá liên tục và kéo dài

Dấu hiệu rõ ràng nhất của thị trường gấu là sự sụt giảm giá cả liên tục của các tài sản tài chính. Khi giá cổ phiếu, chỉ số thị trường hoặc các tài sản khác giảm trên 20% so với mức đỉnh gần nhất và duy trì trong thời gian từ hai tháng trở lên, đây là tín hiệu mạnh mẽ của thị trường gấu.

Khối lượng giao dịch tăng mạnh do bán tháo

Trong thị trường gấu, khối lượng giao dịch thường tăng đột biến do các nhà đầu tư đồng loạt bán tháo tài sản. Hiện tượng này thể hiện sự lo ngại và áp lực bán từ phía các nhà đầu tư, góp phần làm gia tăng đà giảm giá của thị trường.

Tin tức và sự kiện tiêu cực

Các tin tức tiêu cực về kinh tế, chính trị, hoặc tình hình hoạt động của doanh nghiệp thường đi kèm với thị trường gấu. Những sự kiện như khủng hoảng kinh tế, thay đổi chính sách bất lợi, đại dịch, chiến tranh, hoặc báo cáo tài chính kém của các công ty lớn có thể kích hoạt tâm lý bán tháo.

Sự suy giảm của các chỉ số kinh tế

Khi các chỉ số kinh tế quan trọng như tăng trưởng GDP, sản xuất công nghiệp, mức tiêu dùng, xuất khẩu, hoặc tỷ lệ việc làm giảm sút, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo về thị trường gấu sắp tới. Các chỉ số kinh tế tiêu cực thường phản ánh sự suy yếu trong nền kinh tế và tác động tiêu cực đến tâm lý nhà đầu tư.

Tâm lý nhà đầu tư bi quan và hoảng loạn

Sự thay đổi trong hành vi và tâm lý của nhà đầu tư cũng là dấu hiệu quan trọng. Khi nhà đầu tư hoảng loạn và đồng loạt bán ra tài sản để bảo vệ vốn, hiệu ứng domino sẽ làm gia tăng áp lực bán và đẩy giá xuống thấp hơn nữa.

Tâm lý nhà đầu tư dễ trở nên mất kiểm soát trước thị trường gấu

>>> Xem thêm: Thị trường chứng khoán là gì? Đặc điểm, vai trò, cách hoạt động

3. Sự khác biệt giữa thị trường gấu và thị trường điều chỉnh

Dưới đây là bảng so sánh giữa thị trường điều chỉnh và thị trường gấu dựa trên các tiêu chí khác nhau:

Thị trường điều chỉnh là hiện tượng bình thường trong chu kỳ thị trường, giúp loại bỏ các bong bóng giá cả nhỏ và tạo cơ hội mua vào cho nhà đầu tư. Trong khi đó, thị trường gấu thường báo hiệu những vấn đề sâu xa hơn trong nền kinh tế và đòi hỏi thời gian dài hơn để phục hồi.

4. Nguyên nhân dẫn đến thị trường gấu

Thị trường gấu thường là kết quả của nhiều yếu tố phức tạp tác động đồng thời. Giá cổ phiếu phản ánh kỳ vọng tương lai về dòng tiền và lợi nhuận của các công ty. Khi triển vọng tăng trưởng suy yếu, kỳ vọng về doanh nghiệp hoặc nền kinh tế sẽ giảm sút, dẫn đến sự sụt giảm giá cổ phiếu.

Suy thoái kinh tế và triển vọng tăng trưởng kém

Khi nền kinh tế rơi vào suy thoái hoặc có dấu hiệu chậm lại, các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc duy trì lợi nhuận và tăng trưởng. Điều này làm giảm niềm tin của nhà đầu tư và kích hoạt bán tháo trên diện rộng.

Khủng hoảng chính trị và bất ổn xã hội

Các sự kiện chính trị bất ngờ, thay đổi chính sách quan trọng, hoặc bất ổn xã hội có thể tạo ra sự không chắc chắn lớn cho thị trường. Nhà đầu tư thường phản ứng mạnh mẽ với những rủi ro này bằng cách rút vốn khỏi thị trường.

Đại dịch và thiên tai

Các sự kiện bất khả kháng như đại dịch COVID-19, thiên tai, hoặc các cuộc khủng hoảng y tế công cộng có thể làm tê liệt hoạt động kinh tế và kích hoạt thị trường gấu trong thời gian dài.

Hiệu ứng tâm lý đám đông (FOMO ngược)

Trong quá trình suy giảm, hành vi bầy đàn của nhà đầu tư sẽ khuếch đại tác động tiêu cực. Hiệu ứng sợ bỏ lỡ cơ hội thoát hiểm (Fear of Missing Out on escaping) sẽ thúc đẩy các nhà đầu tư bán tháo hàng loạt, tạo ra vòng xoáy giảm giá khó kiểm soát.

5. Các giai đoạn của thị trường gấu

5.1. Giai đoạn 1: Giá còn cao, tâm lý bắt đầu bất an

Trong giai đoạn đầu tiên của thị trường gấu, giá cổ phiếu vẫn duy trì ở mức tương đối cao và tâm lý nhà đầu tư vẫn còn tích cực. Tuy nhiên, một số tín hiệu cảnh báo bắt đầu xuất hiện như khối lượng giao dịch giảm, báo cáo tài chính không đạt kỳ vọng, hoặc các tin tức tiêu cực về kinh tế vĩ mô. Các nhà đầu tư thông minh và có kinh nghiệm bắt đầu cảm nhận được sự thay đổi và có xu hướng bán ra để chốt lời, tạo áp lực đầu tiên lên thị trường.

5.2. Giai đoạn 2: Giá giảm mạnh, tâm lý hoảng loạn

Giai đoạn thứ hai được đặc trưng bởi sự sụt giảm mạnh mẽ của giá cổ phiếu, kèm theo sự suy giảm rõ rệt trong các hoạt động giao dịch và lợi nhuận của doanh nghiệp. Các chỉ số kinh tế bắt đầu xuống dưới mức trung bình, tạo ra làn sóng hoảng loạn trong cộng đồng nhà đầu tư. Nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là những người mới tham gia thị trường, bắt đầu cảm thấy lo lắng và thậm chí từ bỏ kế hoạch đầu tư của mình.

5.3. Giai đoạn 3: Nhà đầu cơ tham gia, khối lượng giao dịch tăng

Trong giai đoạn thứ ba, các nhà đầu cơ chuyên nghiệp - những người tìm kiếm lợi nhuận từ biến động giá cả ngắn hạn - bắt đầu tham gia tích cực vào thị trường. Họ cố gắng tận dụng sự biến động mạnh để kiếm lời nhanh, điều này có thể làm tăng khối lượng giao dịch và tạo ra một số nhịp hồi phục tạm thời trong giá cổ phiếu. Tuy nhiên, những đợt hồi phục này thường chỉ mang tính chất ngắn hạn và không thể đảo ngược xu hướng giảm tổng thể.

5.4. Giai đoạn 4: Giá giảm chậm lại, xuất hiện tín hiệu phục hồi

Giai đoạn cuối cùng của thị trường gấu được đánh dấu bởi sự chậm lại trong tốc độ giảm giá. Mặc dù giá cổ phiếu vẫn tiếp tục giảm, nhưng với tốc độ chậm hơn đáng kể so với các giai đoạn trước. Khi giá cổ phiếu đã giảm xuống mức hấp dẫn và các tin tức tích cực bắt đầu xuất hiện, nhà đầu tư dần lấy lại sự quan tâm và niềm tin vào thị trường. Đây là thời điểm chuyển tiếp quan trọng, khi thị trường gấu dần chuyển hướng thành thị trường bò mới.

Nhà đầu tư cần có chiến lược phù hợp khi thị trường phục hồi

6. Ảnh hưởng của thị trường gấu đến nhà đầu tư và nền kinh tế

Thị trường gấu tạo ra tác động sâu rộng không chỉ đến các nhà đầu tư cá nhân mà còn đến toàn bộ nền kinh tế. Đối với nhà đầu tư, đây là thời kỳ thử thách nghiêm khắc về tâm lý, chiến lược và khả năng quản lý rủi ro.

Tác động đến nhà đầu tư cá nhân

Thị trường gấu thường làm giảm đáng kể giá trị danh mục đầu tư, gây ra tổn thất tài chính cho nhiều nhà đầu tư. Tâm lý lo sợ và hoảng loạn có thể dẫn đến các quyết định đầu tư sai lầm như bán tháo ở mức giá thấp. Nhiều nhà đầu tư mới có thể mất niềm tin vào thị trường và rút lui khỏi đầu tư trong thời gian dài.

Tác động đến doanh nghiệp

Các công ty niêm yết phải đối mặt với việc giảm giá trị vốn hóa thị trường, khó khăn trong việc huy động vốn thông qua phát hành cổ phiếu. Điều này có thể ảnh hưởng đến kế hoạch mở rộng kinh doanh và đầu tư của doanh nghiệp.

Tác động đến nền kinh tế vĩ mô

Thị trường gấu thường đi kèm với suy thoái kinh tế, tăng tỷ lệ thất nghiệp, giảm chi tiêu tiêu dùng và đầu tư. Hiệu ứng tài sản âm làm giảm giá trị tài sản của hộ gia đình, dẫn đến cắt giảm chi tiêu và tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế.

7. Nhà đầu tư nên làm gì khi thị trường gấu xuất hiện?

7.1. Quản trị cảm xúc, tránh bán tháo theo tâm lý đám đông

Yếu tố tâm lý là chìa khóa quan trọng nhất trong việc vượt qua thị trường gấu. Khi thị trường sụt giảm mạnh, áp lực tâm lý và sự hoảng loạn có thể khiến nhà đầu tư đưa ra những quyết định sai lầm. Điều quan trọng là phải giữ bình tĩnh, không để cảm xúc chi phối quyết định đầu tư.

Nhà đầu tư cần nhớ rằng thị trường gấu là một phần tự nhiên của chu kỳ thị trường và lịch sử đã chứng minh rằng thị trường luôn có khả năng phục hồi theo thời gian. Việc bán tháo trong hoảng loạn thường dẫn đến việc chốt lỗ ở mức giá thấp và bỏ lỡ cơ hội phục hồi sau này.

7.2. Đa dạng hóa danh mục, ưu tiên cổ phiếu phòng thủ

Trong thời kỳ thị trường gấu, việc đa dạng hóa danh mục đầu tư trở nên đặc biệt quan trọng. Nhà đầu tư nên ưu tiên các cổ phiếu phòng thủ như điện lực, nước sạch, các ngành hàng thiết yếu và dược phẩm. Những ngành này ít bị ảnh hưởng bởi chu kỳ kinh tế và có khả năng duy trì hoạt động ổn định ngay cả trong thời kỳ suy thoái.

Bên cạnh đó, nhà đầu tư có thể xem xét chuyển hướng sang các loại tài sản khác như trái phiếu chính phủ, vàng, hoặc các quỹ đầu tư có tính phòng thủ cao. Nguyên tắc "không bỏ hết trứng vào cùng một giỏ" trở nên đặc biệt quan trọng trong giai đoạn này.

7.3. Giữ tiền mặt, chỉ giải ngân khi có tín hiệu phục hồi

Duy trì một lượng tiền mặt đáng kể trong danh mục là chiến lược thông minh trong thị trường gấu. Tiền mặt không chỉ giúp nhà đầu tư tránh được tổn thất từ việc giảm giá mà còn tạo ra sự linh hoạt để tận dụng cơ hội khi thị trường bắt đầu cho thấy dấu hiệu phục hồi.

Nhà đầu tư nên hạn chế sử dụng margin (vay ký quỹ) trong giai đoạn này để tránh rủi ro bị cháy tài khoản. Việc giữ tiền mặt cũng giúp tạo tâm lý an toàn và giảm áp lực phải đưa ra quyết định vội vàng.

7.4. Tận dụng cơ hội mua vào các tài sản giá trị khi giá thấp

Thị trường gấu tạo ra cơ hội tuyệt vời để mua vào các cổ phiếu chất lượng với giá hấp dẫn. Nhà đầu tư có kinh nghiệm thường áp dụng chiến lược "mua khi máu chảy trên phố" - tức là mua vào các tài sản có giá trị cơ bản tốt khi giá cả đang ở mức thấp.

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải thực hiện nghiên cứu kỹ lưỡng về các công ty trước khi đầu tư. Không phải tất cả cổ phiếu giá rẻ đều là cơ hội tốt - một số có thể rẻ vì lý do chính đáng. Nhà đầu tư nên tập trung vào những công ty có nền tảng tài chính vững chắc, mô hình kinh doanh bền vững và khả năng vượt qua khó khăn.

7.5. Đầu tư dài hạn, kiên nhẫn chờ đợi thị trường hồi phục

Chiến lược đầu tư dài hạn và sự kiên nhẫn là chìa khóa thành công trong thị trường gấu. Lịch sử cho thấy rằng mặc dù thị trường có thể trải qua những giai đoạn khó khăn, nhưng về dài hạn, thị trường chứng khoán vẫn có xu hướng tăng trưởng.

Nhà đầu tư nên duy trì tư duy "mua và giữ" với các cổ phiếu chất lượng, thay vì cố gắng timing thị trường. Việc cố gắng bắt đáy hoặc đoán đỉnh thường dẫn đến kết quả không như mong muốn. Thay vào đó, nhà đầu tư có thể áp dụng chiến lược dollar-cost averaging (mua định kỳ) để giảm thiểu rủi ro và tận dụng được cả quá trình phục hồi của thị trường.

Đầu tư dài hạn là một trong những kỹ thuật giúp nhà đầu tư giảm thiểu rủi ro

>>> Xem thêm: Thị trường tài chính là gì? Cấu trúc, vai trò & phân loại chi tiết

8. Những sai lầm cần tránh

Bán tháo cổ phiếu trong hoảng loạn

Đây là sai lầm phổ biến nhất của các nhà đầu tư trong thị trường gấu. Việc bán tháo vì sợ hãi thường dẫn đến việc chốt lỗ ở mức giá thấp và bỏ lỡ cơ hội phục hồi. Thay vào đó, hãy duy trì chiến lược đầu tư dài hạn với các cổ phiếu chất lượng.

Nghe theo quá nhiều lời khuyên không đáng tin cậy

Khi thị trường sụp đổ, sẽ có rất nhiều ý kiến và lời khuyên từ các nguồn khác nhau. Tuy nhiên, không phải ai cũng có đủ năng lực và kinh nghiệm để đưa ra lời khuyên chính xác. Nhà đầu tư cần hình thành chiến lược riêng dựa trên nghiên cứu cá nhân và tình hình tài chính của mình.

Không có điểm dừng lỗ rõ ràng

Việc thiếu một chiến lược quản lý rủi ro và điểm dừng lỗ có thể dẫn đến những tổn thất lớn không cần thiết. Nhà đầu tư cần xác định mức độ rủi ro có thể chấp nhận được và tuân thủ nghiêm ngặt kế hoạch đã đề ra.

Cố gắng bắt đáy thị trường

Việc cố gắng dự đoán mức đáy chính xác của thị trường là một nhiệm vụ gần như bất khả thi. Thay vì tập trung vào việc timing thị trường, nhà đầu tư nên tập trung vào việc tìm kiếm giá trị và đầu tư dài hạn.

Sử dụng quá nhiều đòn bẩy tài chính

Trong thị trường gấu, việc sử dụng margin hoặc các hình thức vay mượn để đầu tư có thể dẫn đến rủi ro cháy tài khoản. Nhà đầu tư nên hạn chế sử dụng đòn bẩy và ưu tiên sử dụng vốn riêng.

Đầu tư vào các cổ phiếu rác vì giá rẻ

Không phải tất cả cổ phiếu có giá thấp đều là cơ hội đầu tư tốt. Một số cổ phiếu giá rẻ có thể do công ty đang gặp vấn đề cơ bản nghiêm trọng. Nhà đầu tư cần phân tích kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định.

9. Câu hỏi thường gặp về thị trường gấu

9.1. Thị trường gấu kéo dài bao lâu?

Thời gian kéo dài của thị trường gấu rất đa dạng, tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra và mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng. Theo số liệu lịch sử, thị trường gấu trung bình kéo dài từ 12 đến 18 tháng, nhưng có thể ngắn hơn (vài tháng) hoặc dài hơn (vài năm).

Ví dụ, thị trường gấu do đại dịch COVID-19 năm 2020 chỉ kéo dài khoảng 2 tháng, trong khi thị trường gấu từ năm 2007-2009 do khủng hoảng tài chính toàn cầu kéo dài gần 2 năm. Tại Việt Nam, mức giảm trung bình của VN-Index trong các đợt bear market từ 2001 đến 2018 là khoảng 49%, với thời gian diễn ra trung bình là 16 tháng.

9.2. Làm sao nhận biết thị trường gấu đã kết thúc?

Việc nhận biết thời điểm kết thúc thị trường gấu là một thách thức lớn ngay cả đối với các chuyên gia. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu có thể giúp nhà đầu tư nhận biết giai đoạn chuyển tiếp này.

Các tín hiệu kỹ thuật bao gồm: thị trường tăng ít nhất 20% từ mức đáy gần nhất và duy trì trong vài tháng; khối lượng giao dịch tăng mạnh cùng với giá tăng; các chỉ số kỹ thuật như RSI, MACD cho tín hiệu tích cực. Về mặt cơ bản, các dấu hiệu tích cực từ kinh tế vĩ mô như cải thiện GDP, giảm lạm phát, tăng việc làm; báo cáo tài chính của doanh nghiệp bắt đầu cải thiện; tâm lý nhà đầu tư chuyển từ bi quan sang lạc quan thận trọng..

9.3. Có nên đầu tư khi thị trường gấu chưa kết thúc?

Câu trả lời phụ thuộc vào chiến lược đầu tư và khả năng chịu rủi ro của từng nhà đầu tư. Đối với nhà đầu tư dài hạn, việc đầu tư trong thời kỳ thị trường gấu có thể mang lại lợi nhuận tốt khi thị trường phục hồi.

Các bài viết liên quan: 

• Biên lợi nhuận gộp là gì? Ý nghĩa, công thức và cách tính chi tiết

• Tài sản lưu động là gì? phân loại, công thức tính kèm ví dụ

Thị trường gấu là gì? Qua bài viết này của OPES, chúng ta đã có cái nhìn toàn diện về thị trường gấu. Thị trường gấu tuy mang đến nhiều thách thức nhưng cũng tạo ra cơ hội cho những nhà đầu tư có kiến thức và chiến lược phù hợp. Hiểu rõ về thị trường gấu sẽ giúp bạn trở thành một nhà đầu tư thông minh và thành công hơn trong mọi điều kiện thị trường. Ra đời từ năm 2018, OPES mang trong mình DNA công nghệ cùng sức mạnh từ hệ sinh thái số thuộc VPBank, đang từng bước khẳng định vị thế nhà bảo hiểm số hàng đầu tại Việt Nam. Với sự thấu hiểu thị trường & khách hàng, OPES sở hữu danh mục sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ đa dạng như: Sống vui khỏe, Ở an nhiên, Lái chu toàn và nhiều sản phẩm thêm TRẢI NGHIỆM MỚI cho cuộc sống tối ưu. Bạn có thể xem thêm thông tin chi tiết tại: https://opes.com.vn/.