Thị trường tài chính là gì? Cấu trúc, vai trò & phân loại chi tiết

Thị trường tài chính là gì? Đây là câu hỏi được nhiều người quan tâm trong bối cảnh nền kinh tế hiện đại. Hiểu rõ thị trường tài chính giúp các nhà đầu tư đưa ra quyết định đúng đắn và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc huy động vốn hiệu quả. Bài viết này OPES sẽ cung cấp góc nhìn toàn diện và phân loại của thị trường tài chính trong nền kinh tế Việt Nam.

1. Thị trường tài chính là gì? Kiến thức tổng quan

1.1. Khái niệm

Thị trường tài chính được hiểu là môi trường giao dịch nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán các sản phẩm tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, công cụ phái sinh và nhiều loại giấy tờ có giá khác. Tại đây, việc chuyển nhượng quyền sử dụng các nguồn vốn ngắn hạn và dài hạn được thực hiện thông qua các công cụ tài chính đa dạng.

Theo định nghĩa của Wikipedia: "Thị trường tài chính là một thị trường trong đó cá nhân và các tổ chức có thể trao đổi các chứng khoán tài chính, hàng hóa và các giá trị có thể thay thế khác với chi phí giao dịch thấp tại mức giá phản ánh quan hệ cung cầu. Các chứng khoán bao gồm cổ phiếu và trái phiếu, các hàng hóa bao gồm kim loại quý hoặc nông sản."

Thị trường tài chính bao gồm nhiều hình thức như trái phiếu, cổ phiếu hay bất động sản

1.2. Các chủ thể tham gia thị trường tài chính

Thị trường tài chính có sự tham gia của ba nhóm chủ thể chính:

1. Chủ thể phát hành chứng khoán bao gồm các công ty, tổ chức tài chính, chính phủ và các cơ quan nhà nước có nhu cầu huy động vốn đầu tư. Những chủ thể này được phép phát hành các loại chứng khoán như cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ để thu hút nguồn vốn từ thị trường.

2. Nhà đầu tư là những cá nhân hoặc tổ chức sở hữu nguồn tiền nhàn rỗi và mong muốn đầu tư vào chứng khoán để tạo ra lợi nhuận. Đây có thể là các nhà đầu tư cá nhân, quỹ đầu tư, ngân hàng, công ty bảo hiểm hay các tổ chức tài chính khác.

3. Nhà môi giới và quản lý tài chính là những cá nhân hoặc tổ chức chuyên nghiệp đảm nhận vai trò trung gian, hỗ trợ các giao dịch và quản lý danh mục đầu tư. Họ có trách nhiệm tối ưu hóa lợi nhuận dựa trên nguồn vốn được ủy thác từ các cá nhân và tổ chức khác.

1.3. Điều kiện hình thành thị trường tài chính

Để một thị trường tài chính có thể hình thành và phát triển bền vững, trước hết, nền kinh tế hàng hóa phải phát triển ổn định, lạm phát được kiểm soát. Đồng thời, đồng tiền phải duy trì tính ổn định cao bởi đây là nền tảng cơ bản giúp thị trường vận hành hiệu quả. Bên cạnh đó, thị trường cần sự đa dạng về các công cụ tài chính cũng như các phương tiện thuận lợi nhằm chuyển giao quyền sử dụng nguồn tài chính giữa các chủ thể tham gia. 

Hệ thống các tổ chức trung gian tài chính như ngân hàng, công ty chứng khoán, quỹ đầu tư cũng cần được phát triển mạnh để đảm bảo tính thanh khoản và minh bạch cho toàn thị trường. Một khung pháp lý hoàn chỉnh cùng với hệ thống giám sát chặt chẽ đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và duy trì trật tự thị trường. 

Ngoài ra, cơ sở hạ tầng kỹ thuật hiện đại và hệ thống thông tin chính xác, đầy đủ là điều kiện cần thiết để hỗ trợ giao dịch và quản lý rủi ro. Cuối cùng, đội ngũ nhân lực có chuyên môn cao, am hiểu sâu về thị trường tài chính và có khả năng đánh giá, kiểm soát rủi ro hiệu quả cũng là yếu tố then chốt góp phần vào sự phát triển bền vững của thị trường.

1.4. Cơ chế hoạt động của thị trường tài chính

Thị trường tài chính vận hành theo nguyên tắc cung cầu cơ bản. Khi nhu cầu vốn của các doanh nghiệp và tổ chức vượt quá nguồn cung vốn dư thừa, giá trị của các công cụ tài chính có xu hướng tăng lên. Ngược lại, trong trường hợp nguồn vốn dư thừa nhiều hơn so với nhu cầu sử dụng vốn, giá các công cụ tài chính sẽ có xu hướng giảm xuống.

1.5. Những công cụ chủ yếu của thị trường tài chính

Các công cụ tài chính được chia thành hai nhóm chính: công cụ của thị trường tiền tệ và công cụ của thị trường vốn.

Công cụ của thị trường tiền tệ thường có đặc điểm thanh khoản cao, kỳ hạn ngắn (dưới 12 tháng) và mức lợi nhuận tương đối thấp nhưng độ an toàn cao:

• Tín phiếu kho bạc: Công cụ vay nợ ngắn hạn của Chính phủ với kỳ hạn thường là 3, 6 hoặc 9 tháng. Nhà đầu tư mua với giá chiết khấu và nhận thanh toán đầy đủ theo mệnh giá khi đến hạn.

• Giấy chứng nhận tiền gửi: Sản phẩm do ngân hàng thương mại phát hành, người gửi nhận lãi suất cố định hàng năm và được hoàn trả gốc theo giá mua ban đầu.

• Thương phiếu: Giấy tờ nợ phát sinh từ hoạt động mua bán chịu giữa các doanh nghiệp, bao gồm hối phiếu và lệnh phiếu tùy thuộc vào bên phát hành.

• Hối phiếu được ngân hàng chấp nhận: Hối phiếu do doanh nghiệp phát hành và được ngân hàng bảo lãnh thanh toán thông qua việc ký quỹ hoặc nộp tiền bảo lãnh.

Công cụ của thị trường vốn có kỳ hạn dài hoặc vô hạn, mang lại lợi nhuận cao hơn nhưng đi kèm với rủi ro lớn hơn:

• Cổ phiếu: Bao gồm cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi. Lợi nhuận đến từ việc nhận cổ tức và chênh lệch giá khi giao dịch.

• Trái phiếu: Chứng nhận quyền đòi nợ của nhà đầu tư, được phân loại theo nhiều tiêu chí như chủ thể phát hành (chính phủ, doanh nghiệp, địa phương), phương thức trả lãi và khả năng chuyển đổi.

• Vay thế chấp: Khoản vay dài hạn của doanh nghiệp để đầu tư vào bất động sản, được đảm bảo bằng tài sản thế chấp như nhà đất.

Những biến động trên giao dịch điện tử luôn là mối quan tâm của nhiều người

2. Vai trò của thị trường tài chính trong nền kinh tế

2.1. Thị trường tài chính giúp huy động và phân bổ vốn như thế nào?

Thị trường tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc huy động và phân bổ vốn thông qua cơ chế kết nối trực tiếp giữa bên có vốn và bên cần vốn. Thay vì phải tìm kiếm từng nhà đầu tư cá lệ, các doanh nghiệp có thể tiếp cận nguồn vốn lớn từ cộng đồng nhà đầu tư thông qua việc phát hành chứng khoán.

Đồng thời, thị trường này giúp phân bổ nguồn vốn một cách hiệu quả nhất bằng cách định giá các cơ hội đầu tư dựa trên tiềm năng sinh lời và mức độ rủi ro. Các dự án có triển vọng tốt sẽ thu hút được nhiều vốn hơn với chi phí thấp hơn, trong khi những dự án rủi ro cao phải chấp nhận chi phí vốn cao hơn.

2.2. Vai trò trong phát triển doanh nghiệp và nền kinh tế

Thị trường tài chính mang lại những lợi ích thiết thực cho sự phát triển của doanh nghiệp và nền kinh tế:

• Hỗ trợ hoạt động sản xuất kinh doanh: Thị trường tạo ra môi trường gặp gỡ lý tưởng giữa cung và cầu vốn, giúp các doanh nghiệp tiếp cận nguồn tài chính cần thiết cho hoạt động sản xuất, mở rộng quy mô và phát triển bền vững.

• Tối ưu hóa phân bổ nguồn vốn: Cơ chế thị trường giúp chuyển hướng nguồn vốn từ những lĩnh vực kém hiệu quả sang những ngành nghề có tiềm năng phát triển cao, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn toàn xã hội.

• Quản lý rủi ro hiệu quả: Thị trường cung cấp nhiều công cụ phái sinh và sản phẩm bảo hiểm giúp doanh nghiệp và nhà đầu tư phòng ngừa, giảm thiểu các rủi ro tài chính trong hoạt động kinh doanh.

• Tạo cơ hội đầu tư đa dạng: Nhà đầu tư có thể lựa chọn từ nhiều loại hình đầu tư khác nhau phù hợp với khả năng tài chính và mức độ chấp nhận rủi ro của mình.

• Hỗ trợ dự báo kinh tế: Thông qua phân tích các chỉ số thị trường, các bên liên quan có thể đưa ra những dự báo về xu hướng kinh tế và đưa ra các quyết định chiến lược phù hợp.

Tuy nhiên, thị trường tài chính cũng tiềm ẩn một số rủi ro cần được lưu ý như rủi ro lừa đảo từ các đối tượng xấu, rủi ro biến động giá không thể dự đoán và rủi ro thanh khoản khi khó bán ra các công cụ tài chính nhất định.

>>> Xem thêm: Biên lợi nhuận gộp là gì? Ý nghĩa, công thức và cách tính chi tiết

3. Phân loại thị trường tài chính

3.1. Phân loại theo công cụ tài chính

Thị trường tiền tệ: Là nơi diễn ra các giao dịch với các công cụ tài chính có kỳ hạn ngắn (dưới 1 năm). Thị trường này tập trung vào việc giải quyết nhu cầu thanh khoản ngắn hạn của các tổ chức và cá nhân.

Thị trường vốn: Ngược lại, đây là thị trường cho các công cụ tài chính có kỳ hạn dài (trên 1 năm), chủ yếu phục vụ nhu cầu huy động vốn dài hạn cho đầu tư và phát triển.

3.2. Phân loại theo phạm vi hoạt động

Thị trường tài chính trong nước: Hoạt động trong phạm vi lãnh thổ quốc gia, tuân thủ pháp luật và quy định của nước sở tại.

Thị trường tài chính quốc tế: Mở rộng ra phạm vi toàn cầu, cho phép các nhà đầu tư từ nhiều quốc gia khác nhau tham gia giao dịch.

3.3. Căn cứ vào tính chất pháp lý

Thị trường tài chính chính thức: Tất cả hoạt động và giao dịch đều tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật do nhà nước ban hành, đảm bảo tính minh bạch và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư.

Thị trường tài chính không chính thức: Các hoạt động diễn ra ngoài khuôn khổ pháp lý được quy định, thường có độ rủi ro cao và thiếu sự bảo vệ của pháp luật.

3.4. Phân loại theo sự luân chuyển các nguồn tài chính

Thị trường sơ cấp: Nơi diễn ra các giao dịch chứng khoán mới được phát hành lần đầu, thường thông qua các tổ chức trung gian như ngân hàng đầu tư.

Thị trường thứ cấp: Nơi giao dịch các chứng khoán đã được phát hành trước đó. Trong loại giao dịch này, tiền sẽ chuyển từ người mua sang người bán, còn công ty phát hành không nhận được thêm vốn.

4. Cấu trúc của thị trường tài chính

4.1. Dựa vào sự luân chuyển các nguồn tài chính

Cấu trúc này phân chia thị trường thành hai tầng chính: thị trường sơ cấp và thứ cấp. Thị trường sơ cấp tập trung vào việc huy động vốn mới cho các tổ chức phát hành, trong khi thị trường thứ cấp tạo ra tính thanh khoản và cơ hội thoái vốn cho các nhà đầu tư.

Sự luân phiên giữa các dòng tiền tạo nên thị trường tài chính đa dạng

4.2. Dựa vào nguồn tài chính được huy động

Thị trường tiền tệ chuyên về các giao dịch ngắn hạn, phục vụ nhu cầu thanh khoản tức thời của các tổ chức tài chính và doanh nghiệp.

Thị trường vốn tập trung vào việc huy động nguồn vốn dài hạn để tài trợ cho các dự án đầu tư lớn và phát triển bền vững.

4.3. Dựa vào tính chất pháp lý

Cấu trúc này chia thị trường thành hai phân khúc: chính thức và không chính thức, trong đó thị trường chính thức được ưu tiên phát triển nhờ tính minh bạch và an toàn cao.

4.4. Dựa vào phương thức huy động nguồn vốn tài chính

Thị trường nợ: Tập trung vào các công cụ nợ như trái phiếu, tín phiếu kho bạc, hối phiếu với các kỳ hạn khác nhau từ ngắn hạn đến dài hạn.

Thị trường vốn cổ phần: Chuyên về giao dịch cổ phiếu, nơi nhà đầu tư trở thành đồng sở hữu một phần tài sản doanh nghiệp và có quyền nhận chia lợi nhuận.

>>> Xem thêm: Tài sản lưu động là gì? phân loại, công thức tính kèm ví dụ

5. Chức năng và vai trò của thị trường tài chính trong nền kinh tế Việt Nam

5.1. Chức năng

Thị trường tài chính Việt Nam thực hiện năm chức năng cơ bản quan trọng:

• Dẫn dắt dòng vốn: Tạo cầu nối hiệu quả để chuyển nguồn vốn từ các nhà đầu tư có nguồn lực dồi dào đến những đối tượng đang thiếu vốn cho phát triển.

• Tích lũy và tập trung vốn: Góp phần huy động các nguồn vốn nhỏ lẻ thành những khối lượng vốn lớn phục vụ các dự án phát triển quan trọng.

• Tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn: Đảm bảo nguồn vốn được phân bổ đến những lĩnh vực có hiệu quả kinh tế cao nhất thông qua cơ chế định giá thị trường.

• Hỗ trợ thực thi chính sách: Tạo điều kiện thuận lợi cho Chính phủ thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô như phát hành trái phiếu Chính phủ, thu hút đầu tư nước ngoài.

• Tạo quyền sử dụng chứng từ có giá: Cung cấp nền tảng pháp lý cho việc giao dịch các chứng khoán như cổ phiếu, trái phiếu một cách hợp pháp và minh bạch.

Ngoài ra, thị trường còn nâng cao tính thanh khoản của chứng khoán, cung cấp thông tin kinh tế quan trọng và hỗ trợ đánh giá giá trị doanh nghiệp.

5.2. Vai trò

Ba vai trò quan trọng của thị trường tài chính tác động trực tiếp đến nền kinh tế Việt Nam:

• Tối ưu hóa quản lý tài chính: Thị trường tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy các tổ chức tài chính nâng cao chất lượng dịch vụ và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

• Thu hút đầu tư nước ngoài: Một thị trường tài chính phát triển với khung pháp lý hoàn chỉnh sẽ tạo niềm tin cho các nhà đầu tư quốc tế, góp phần thu hút nguồn vốn FDI vào Việt Nam.

• Thực thi chính sách tiền tệ và tài khóa: Thị trường đóng vai trò công cụ quan trọng giúp Ngân hàng Nhà nước và Chính phủ thực hiện các chính sách điều tiết kinh tế vĩ mô một cách hiệu quả.

Các bài viết liên quan: 

• Tỷ suất lợi nhuận là gì? 3 công thức tính cùng vai trò, ý nghĩa

• Lãi suất chiết khấu là gì? 2 công thức tính và yếu tố ảnh hưởng

Thị trường tài chính là gì? Qua bài viết này của OPES, chúng ta có thể thấy thị trường tài chính đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của nền kinh tế hiện đại. Hiểu rõ về cấu trúc, chức năng và vai trò của thị trường tài chính sẽ giúp các nhà đầu tư và doanh nghiệp đưa ra những quyết định tài chính thông minh, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam. Ra đời từ năm 2018, OPES mang trong mình DNA công nghệ cùng sức mạnh từ hệ sinh thái số thuộc VPBank, đang từng bước khẳng định vị thế nhà bảo hiểm số hàng đầu tại Việt Nam. Với sự thấu hiểu thị trường & khách hàng, OPES sở hữu danh mục sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ đa dạng như: Sống vui khỏe, Ở an nhiên, Lái chu toàn và nhiều sản phẩm thêm TRẢI NGHIỆM MỚI cho cuộc sống tối ưu.